آسیای مرکزی پس از سومین نشست موفق مشورتی، به سمت همکاری بیشتر منطقه ای حرکت می کند
در آینده ی نزدیک، کشورهای آسیای مرکزی مجبور خواهند شد به طور مشترک، مشکلات فوری منطقه ای را حل کنند. از جمله ی آنها، می توان به وضعیت کشور همسایه یعنی افغانستان و ظهور طالبان در مرزهای جنوبی این منطقه اشاره کرد
سومین نشست مشورتی سران کشورهای آسیای مرکزی در 6 اوت در ترکمنستان برگزار شد.دومین نشست مشورتی رهبران کشورهای آسیای مرکزی در نوامبر 2019 در تاشکند برگزار شده بود.
جلسه ای که برای سال 2020 برنامه ریزی شده بود به دلیل همه گیری ویروس کرونا لغو شد و به مدت طولانی به تعویق افتاد.به همین دلیل، به این جلسه چه در داخل و چه در خارج از منطقه توجه زیادی شد.بیشتر ناظران عمدتا نگران این بودند که وقفه ی طولانی مدت چگونه می تواند بر سرعت همکاری های منطقه ای تأثیر بگذارد. اما چشم انداز یکپارچگی بیشتر آسیای مرکزی و پیامد مورد انتظار این نشست چیست؟
اگر منصفانه ارزیابی شود، نتایج این اجلاس سران تا حد زیادی موفقیت آمیز بوده است.گفتگوی مهمی در مورد طیف گسترده ای از مسائل منطقه ای انجام شد. سپس، بیانیه ی مشترکی توسط رهبران کشورهای آسیای مرکزی تصویب شد که در مورد تلاش های برنامه ریزی شده ی آنها برای افزایش همکاری به صورت پنج جانبه توضیح می دهد و زمینه های دارای اولویت برای همکاری های مشترک بیشتر مشخص شد.علاوه بر جلساتی که در قالب پنج جانبه برگزار شد، تعدادی از ملاقات های دوجانبه نیز بین رهبران منطقه در حاشیه این اجلاس سران برگزار گردید که فرصتی را برای بحث در مورد اجرای توافقنامه های منعقد شده بین کشورها در ماه های گذشته فراهم کرد. نکته قابل توجه این است که این نشست در ترکمنستان برگزار شد، یعنی کشوری که بی طرفی خود را در عرصه‌ی بین المللی ارزشمند می داند و درباره ی ادغام آسیای میانه، بر موضع جدایی باقی مانده است پیش از آنکه قربانقلی بردی محمداف به قدرت برسد.
فضای مثبت و سازنده این جلسه قابل توجه است. با توجه به وضعیت روابط بین قرقیزستان و تاجیکستان پس از درگیری مسلحانه اخیر در مرز دو کشور، این نگرانی وجود داشت که جلسه مشورتی در تمام مدت از یک یا حتی هر دو طرف غیرموثر باشد. با این حال، می بینیم که وضعیت متشنج در مرز مانعی برای مشارکت و ارتباط بین رهبران دو کشور در این نشست نبود. این را می توان نشانه ی دلگرم کننده ای دانست که به طور کلی نشان دهنده ی اهمیت این دیدار برای قرقیزستان و تاجیکستان و آمادگی دو کشور برای ادامه ی مذاکرات به ویژه با هدف حل وضعیت درگیری است.
این شرایط مهم هستند زیرا در آینده ی نزدیک، کشورهای آسیای مرکزی مجبور خواهند شد به طور مشترک، مشکلات فوری منطقه ای را حل کنند. از جمله ی آنها، می توان به وضعیت کشور همسایه یعنی افغانستان و ظهور طالبان در مرزهای جنوبی این منطقه اشاره کرد. همچنین، جنبه های مختلفی از پاسخ به همه گیری ویروس کرونا، تغییرات آب و هوایی و ذوب شدن یخچال ها، استفاده ی موثر و مشترک از منابع آب و انرژی، انتقال اقتصادهای ملی به پلتفرمی دیجیتالی و ابتکاری و سایر موضوعات وجود دارند که باید مورد توجه قرار گیرند.
طی سی سال توسعه‌ی مستقل، کشورهای آسیای مرکزی مسیر طولانی تحول سیاسی و اقتصادی را پشت سر گذاشته اند. پروژه های مهم دولتی برای اطمینان از امنیت اقتصادی و انرژی در هر یک از کشورها و نیز توسعه‌ی تجارت، صنعت، ترانزیت و پتانسیل حمل و نقل اجرا شدند. پروژه های توسعه‌ی زیرساخت های جدید با ماهیت منطقه ای و بین منطقه ای در حال اجرا یا برنامه ریزی برای اجرا هستند. زمان آن فرا رسیده است که در مورد سازگاری رویکردهای ملی و اهمیت هماهنگی آنها در سطح منطقه به نفع همهی کشورهای آسیای میانه فکر کنیم. تز سخنرانی قاسم-جومارت توکایف، رئیس جمهور قزاقستان، در اجلاس سران باید در این زمینه تفسیر شود. رئیس جمهور از سایر کشورهای منطقه خواست "به رقابت غیر ضروری با یکدیگر دامن نزنند."
بررسی تصمیمات اتخاذ شده توسط روسای کشورهای آسیای میانه نشان می دهد که فاصله طولانی بین جلسات، برخلاف نگرانی ها، بر پویایی همکاری های منطقه ای تأثیر منفی نگذاشته است.درک روشنی وجود دارد که همکاری اقتصادی منطقه ای باید عمیقتر شود. روند کلی به سوی همگرایی اقتصادی تأیید شده است. در مقایسه با سالهای گذشته، تمایل بیشتری به بحث در مورد پروژه های رقابتی حمل و نقل و ارتباطات یکدیگر، تمایل به بهبود همکاری در بازار کار و گسترش روابط آموزشی و علمی وجود دارد.
از متن بیانیه مشترک چنین به دست می آید که کشورهای منطقه موضوع ایجاد ساختارهای منطقه ای در تعدادی از زمینه ها را برای نهادینه کردن بهتر تلاش های خود در دستور کار قرار داده اند. برای این منظور، گفتگو درباره‌ی امنیت و همکاری، نشست با موضوع ارتباطات حمل و نقل و گردهمایی گفتگوی فرهنگی در آسیای مرکزی ایجاد و ترویج شده اند. همچنین، مقررات مربوط به نماد واحد جلسات مشورتی تصویب شد. این سند ضرورت تشدید فعالیت های تلفیقی کشورها در عرصه بین المللی را نیز بیان می کند. علاوه بر این- و مهمتر از همه- پیمان دوستی، همسایگی و همکاری برای توسعه‌ی آسیای مرکزی در قرن 21 در دست اقدامات پیش رو است و قرار است در نشست مشورتی بعدی امضا شود.
قابل توجه است که هنگام توصیف همکاری های منطقه ای، سران کشورهای آسیای مرکزی عمداً از اظهارات بلند خودداری و اظهار نظرهای هدفمند و به لحاظ سیاسی متعادل بیان می کنند. جلسه مشورتی به عنوان قالبی برای همکاری و تعامل، در حال حاضر برای همهی رهبران آسیای مرکزی مناسب است.
در عین حال، باید پذیرفت که در صورت اجرایی شدن، همه ی این اقدامات و ابتکارات ذکرشده در بیانیه ی مشترک، آینده ی همکاری های بیشتر منطقه ای را به ما نشان می دهند. در آینده، این ابتکارات می توانند منجر به نهادینه شدن همکاری های منطقه ای و تقویت هماهنگی اقدامات کشورهای آسیای مرکزی در تعدادی از زمینه های مهم در امور بین المللی شوند. با این حال، برای این پیاده سازی، مهم است که خیلی زود و پیش از آماده شدن، اقدام و در مورد نگرانی های ژئوپلیتیکی گمانه زنی نکنیم بلکه در درجه ی اول، بر حل مسائل اصلی و فوری توسعه ی منطقه تمرکز کنیم در حالی که بر گفتگوی اعتماد محور و همکاری متقابل اقتصادی و سودمند متمرکز هستیم.
