بلاد شاپور، شهر باستانی فراموش شده

شهرهای باستانی، از مهم ترین آثار تاریخی هستند که به محققان در شناخت بیشتر دوره های مختلف تاریخی، یاری می نمایند. کاوش های باستان شناسی در این شهرها، علاوه بر اینکه روش زندگی و اعتقادات ساکنان آن ها را معین می نمایند، اطلاعات بسیار مفیدی را در زمینه هنر و صنعت اقوام گذشته به همراه دارد.

در یک تقسیم بندی کلی، شهرهای باستانی از نظر امکان دسترسی به آن ها، به دو گروه تقسیم می شوند. گروه اول شهرهایی هستند که در منابع تاریخی، نام و معینات آن ها وجود دارد ولی در مکان جغرافیایی مورد نظر، هیچ اثری از آن شهر به جای نمانده است. گروه دوم شهرهایی هستند که ویرانه ها و بقایای آن ها بر جای مانده است. تعداد این شهرها نسبت به شهرهای گروه اول، بسیار بیشتر است و در گوشه و کنار هر سرزمین کهنی، تعدادی از آن ها وجود دارد. ایران زمین نیز به عنوان سرزمینی باستانی، تعداد زیادی از این شهرهای باستانی را در خود جای داده است. شهرهایی که گاه چنان اهمیت داشته اند، که این سرزمین به نام آن ها شناخته می شده است.

امروزه بعضی از این آثار تاریخی ارزنده با بی مهری روبرو شده اند و در سایه کم توجهی مسئولان مربوطه، به جای اکتشاف و تحقیق و سعی در حفظ بناهای به جای مانده در آن ها، به از بین رفتن این اسناد زنده تاریخی نیز یاری می گردد.

یکی از این شهرهای باستانی، بلاد شاپور است که در ضلع جنوبی شهر دهدشت استان کهگیلویه و بویراحمد واقع شده است و با اینکه در سال 1364 در لیست آثار ملی ایران ثبت شده، هنوز بعد از گذشت سه دهه، اقدامات لازم برای حفظ و نگهداری آن انجام نشده است. این شهر با وسعتی بیش از 35 هکتار، به عنوان یکی از بزرگ ترین محوطه های باستانی کشور، شناخته می گردد. البته بعضی از محققان تاریخی معتقد هستند که مساحت اصلی آن، حدود 60 هکتار بوده است. اما به دلیل انجام نشدن اکتشافات باستان شناسی در این منطقه، هنوز بخش هایی از این شهر باستانی زیر خاک مدفون است و درستی این نظریه، ثابت نشده است.

تاریخچه بلاد شاپور

بنای اولیه این شهر، که به دلیل وجود 7 امامزاده در اطرافش، به شهر هفت گنبد مشهور است، مربوط به اوایل دوره ساسانی است. بعضی، دستور ساخت آن را به اردشیر اول نسبت می دهند و بعضی دیگر معتقد هستند که شاپور اول، فرزند اردشیر اول، دستور ساخت این شهر را داده است. اما تمامی مورخان در این مطلب اتفاق نظر دارند که سابقه سکونت در این منطقه از ابتدای دوره ساسانیان، فراتر نمی رود. بلاد شاپور در بعضی از حکومت ها مانند ایلخانان از رونق بیشتری برخوردار بوده است اما اوج توسعه این شهر، مربوط به دوران سلجوقیان و به ویژه صفویان بوده است. بعضی از سیاحان دوره صفوی در سفرنامه های خود، شهر بلاد شاپور را شهری وسیع و پیشرفته معرفی نموده اند و از بازسازی بعضی از ساختمان های کهن این شهر در آن موقع، خبر داده اند.

عبور یکی از شاخه های فرعی جاده ابریشم از بلاد شاپور و تردد کاروان های بازرگانی، دلیل رونق مالی این شهر بوده و باعث شده تا این شهر، بزرگترین شهر تجاری جنوب ایران در زمان صفویان باشد. از طرفی دیگر، بلاد شاپور یکی از شهرهای مهم مذهبی در آن موقع بوده است. در این شهر، بناهای مذهبی متعددی وجود داشته که بقایای بسیاری از آن ها هنوز هم پابرجا است؛ امامزادگان جابر، ابراهیم، بی بی عصمت، سلطان مهدی، پیرغازی (جعفر)، آقامیر و معصوم، بقعه یا قدمگاه خضر نبی و آرامگاه سه دختران.

سهم بلاد شاپور از ناامنی های دوره ی زندیه، غارت و ویرانی بود و این شهر پس از دوران زندیه، رونق خود را از دست داد.

سیمای کلی بلاد شاپور

بلاد شاپور در حدود 2000 منزل مسکونی دارد که در میان آن ها، ساختمان هایی چندطبقه با سبک معماری دوره ایلخانی وجود دارد. این خانه ها، آب مورد احتیاج خود را از چاه تامین می کردند و در بیشتر آن ها حداقل یک چاه آب وجود دارد. در این شهر، چهار گرمابه سنتی وجود دارد که شاخص ترین آن ها، حمام معروف به کهیار است که در ضلع غربی و نزدیک کاروانسرای شهر واقع شده است. این حمام، سقف گنبدی دارد و تنها بنای شهر است که در آن، از آجر استفاده شده است.

در میان 4 مسجد موجود در شهر، مسجد جامع که در سمت شرقی شهر، بین بازار و خیابان اصلی واقع شده است، قدیمی ترین مسجد شهر است و مساجد شهر نیز مانند منازل مسکونی، چاه آب دارند. کاروانسرای نسبتا بزرگ این شهر، 36 حجره و تنورخانه مجهزی برای پخت نان دارد. بازار بزرگ بلاد شاپور، از قسمت غربی شهر، نزدیک کاروان سرا آغاز می گردد و تا نزدیک ارگ حکومتی در شرق شهر، ادامه دارد. در واقع، بازار این شهر، شاه راهی است که غرب و شرق را به هم متصل می نماید و تمامی معابر اصلی شهر با آن در ارتباط هستند.

بیشتر بناهای عام المنفعه مانند دو مدرسه شهر، در مسیر بازار قرار دارند. در این شهر، آب انباری نزدیک ارگ حکومتی وجود دارد که با آب راه های متعدد، به قنات های طویل اطراف شهر متصل است و آب آشامیدنی ارگ را تامین می نموده است. این شهر تاریخی، پل های متعددی دارد و تمامی راه های آن، سنگ فرش شده هستند. بلاد شاپور، حصاری دارای قلعه و برج در اطراف خود داشته که بخش هایی از آن هنوز سالم است. این شهر، دو دروازه اصلی دارد؛ یکی در ضلع غربی و دیگری در سمت شمال شرقی و در مجاورت هر یک از این دروازه ها، گورستان های شهر، واقع شده است.

مصالح به کاررفته در بلاد شاپور، سنگ لاشه، گچ، ساروج، خاک و تنبوشه های سفالی هستند و در گوشه وکنار این شهر، طاق ها و گچ بری هایی به سبک معماری دوران صفوی دیده می گردد. روی تپه مشرف به شهر نیز دو اثر تاریخی، خودنمایی می نماید. یکی عبادت گاهی که در مسیر منتهی به آن، پله های زیادی روی تپه وجود دارد و دیگری مقبره ای خانوادگی که در آن، اجساد یک مرد، یک زن و یک نوزاد کشف شده است.

در سفر به استان کهگیلویه و بویراحمد، بازدید از بلاد شاپور، می تواند تجربه خوبی برای علاقه مندان به تاریخ این سرزمین باشد و گشت و گذاری کوتاه در این شهر باستانی، خالی از لطف نیست.